14 Kasım "Dünya Diyabet Günü" olarak kutlanmaktadır. Bugüne özel olarak yazımda diyabet hakkında bilgilendirme ve beslenme önerilerine değinmek istiyorum.

    Diyabetes Mellitus (DM) halk arasında şeker hastalığı olarak bilinir. Diyabet, Pankreastan salgılanarak kan şekerinin kullanımını düzenleyen İnsülin hormonu salgısının tamamen veya kısmen yetersizliği veya eksikliği sonucu organizmanın karbonhidrat, yağ ve proteinlerden yeterince yararlanamadığı kronik metabolizma hastalığıdır. Sürekli tıbbi bakım gerektirir. En önemli tedavi beslenme tedavisidir. Genel olarak Tip 1, Tip 2, Gestasyonel ve diğer özel nedenlere bağlı olmak üzere 4’e ayrılır.

Tip 1 Diyabet

Pankreas hücrelerinin zedelenmesi veya kaybına bağlı olarak gelişen mutlak insülin eksikliği ile ortaya çıkar. Vücudun kendi kendisine yaptığı saldırı nedeniyle beta hücre hasarı meydana gelir.
Genetik geçişli olduğu düşünülmekle beraber, virüsler, bakteriyel bazı toksinler, erken dönemde inek sütü kullanımı neden olabilir.

Tip 2 Diyabet

Beta hücre fonksiyonunda azalma ve dokulardaki insülin duyarsızlığı başlıca sorun olarak görülür. Tip 2 Diyabet insülin eksikliği ve insülin direncinin rolü ile hiperglisemi oluşturmaktadır. Daha çok çevresel faktörler nedeniyle yanlış beslenme alışkanlıklarının ve aşırı kilonun sebep olduğu biçimidir. Kalıtım, uzun süre ilaç kullanımı, tansiyon, enfeksiyonlar, fiziksel ve psikolojik travmalar bazı pankreas hastalıkları ortaya çıkmasını kolaylaştıran etmenlerdir. Genellikle yetişkinlerde görülür.

Gestasyonel Diyabet

Gebelik sırasında başlayan veya ilk tanısı gebelik sırasında konan diyabet olarak tanımlanır.

Nedenleri Nelerdir?

• Aile öyküsü bulunanlar (kalıtım)
• Fazla kilolu bireyler
• Göbek çevresi yağlanması
• Düzensiz ve sağlıksız beslenme
• Kan yağ değerleri yüksek olan bireyler
• Tansiyonu olan hastalar
• Sedanter (hareketsiz) yaşam
• Diyabet’in Klinik Bulguları
• İdrarla glikoz atılımı
• Çok sık tuvalete çıkma isteği
• Aşırı su içme isteği
• Açlık hissinde artmaya bağlı çok yeme
• Ağızda aseton kokusu
• Yorgunluk
• Cilt yaralarında geç iyileşme
• Bulanık görme
• El ve ayaklarda karıncalanma-uyuşma
• Sık enfeksiyon

Diyabette Tedavi

• Tıbbi beslenme tedavisi
• İnsülin/ilaç tedavisi
• Eğitim
• Fiziksel aktivite

Diyabet ve Tıbbi Beslenme Tedavisi

Beslenme tedavisi; diyabette ve diyabet ile ilişkili hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde tedavinin vazgeçilmez bileşenidir. Amerikan Diyetisyenler Derneği ve Amerikan Diyabet Birliği tip 1 ve Tip 2 diyabetlilerin tanıyı izleyen ilk 1 ay içinde, gestasyonel diyabet olgularının ise tanıyı izleyen ilk hafta içinde bir diyetisyene sevk edilmesini önermektedir.

1. Diyabet riski olan kilolu veya obez bireylere kilo kaybı önerilir. Kilolu ve insüline dirençli obez bireylerde %5 civarındaki ağırlık kaybı bile insülin direncini azaltır.Çok düşük karbonhidrat içeren diyetler önerilmez. Düşük karbonhidratlı diyetler düşük yağlı diyetler ile benzer olarak ağırlık kaybı sağlar ancak kolesterol düzeylerini yükseltir. Kısa sürede olumlu etkileri olsa bile uzun vadede olumlu etkiler korunamaz.
2. Yeterli posa alımı sağlanmalıdır. Sebze ve meyve tüketimine özen gösterilmelidir. Posadan zengin diyet tüketiminin bozuk glikoz toleransı olan bireylerde olumlu etki göstermiştir.Günlük kalori ihtiyacı 6 öğüne paylaştırılmalı, az az ve sık sık yenilmelidir. Uzun süreli açlıklar kan şekerinde büyük dalgalanmalara sebep olmaktadır. Bu yüzden öğün aralıklarına dikkat edilmelidir.
3. Günlük almanız gerek enerji, karbonhidrat, yağ ve proteinlerin oranları dengeli bir şekilde ayarlanmalıdır. Karbonhidratların dağılımı ara ve ana öğünlere diyetisyeniniz tarafından belirlenmiş oranlarına göre yapılmalıdır.
4. Kompleks karbonhidratlar tüketilmelidir. Basit karbonhidratlardan uzak durulmalıdır. Basit karbonhidratlar kan şekerinde ani iniş çıkışlara sebep olur.
5.  Besinler her gün aynı saat aralıklarında tüketilmelidir.
6. Fiziksel aktivitede bulunulmalıdır. Fiziksel aktivite yapmak vücudun kandaki şekeri daha iyi kullanmasını ve özellikle tip 2 diyabetlilerde insülin salınımının artmasını sağlar.
7. Gebelikte görülen diyabette uygun ağırlık kazanımını sağlayacak yeterli enerji alımı önerilir. Zayıflama diyetleri önerilmez. Ancak fazla kilolu veya obez Gestasyonel Diyabetliler için hafif-orta derecede enerji ve karbonhidrat kısıtlaması uygun olabilir.

Beslenme Önerileri:

• Öğünler her gün aynı saat dilimlerinde tüketilmeli
• Besin grupları bakımından dengeli tabaklar tüketilmeli
• Basit karbonhidratlar yerine kompleks karbonhidratlar tüketilmeli (Beyaz ekmek yerine tam buğday tercih etmek gibi)
• Paketli gıdalardan uzak durulmalı yerine sağlıklı alternatifler kullanılabilir.
• Şeker ve şekerden yapılmış kek, çikolata bisküvi gibi besinlerden uzak durulmalı
• Beyaz un içeriği yüksek olan poğaça, börek, çörek gibi besinler tercih edilmemeli
• Yeterli posa alımı için sebze, meyve ve salata her gün tüketilmeli
• Ara öğünlerde karbonhidrat alımıyla birlikte protein alımı sağlanmalıdır. Meyve ile birlikte süt/kefir/yoğurt/peynir tüketimi gibi.
• Her gün en az 1.5-2 litre su tüketilmeli

Kaynak:
Türkoğlu İ. (2020) Tip 2 Diyabet, Hipoglisemi ve Gestasyonel Diyabet ve Beslenme Tedavisi. İçinde: Yetişkin Hastalıklarında Tıbbi Beslenme Tedavisi 1. Eds: Şanlıer N, Hedefcs yayınları, Ankara, s: 357-401
Bozbulut Rukiye (2020) Tip 1 Diyabet ve Tıbbi Beslenme Tedavisi İçinde: Yetişkin Hastalıklarında Tıbbi Beslenme Tedavisi 1. Eds: Şanlıer N, Hedefcs yayınları, Ankara, s: 404-434
Bozkurt N. (2018) Diabetes Mellıtus ve Beslenme Tedavisi İçinde: Diyet El Kitabı Eds: Baysal A. Ve ark. s:257-284